Türk Medeni Kanunu, kanuni mirasçılardan bazılarını , müteveffanın tasarruflarına karşı korumaktadır. Bu bazı mirasçıların özel bir koruması mevcuttur. Bundan dolayı müteveffanın tasarruf yaparken bu kişilerin özel paylarını ihlal etmemesi gerekir.

TMK’nin özel olarak koruduğu bu paylar saklı pay (Mahfuz hisse) olarak nitelendirilir. Mirasbırakan bu paylar üzerinde serbestçe tasarruf edemez. 

Murisin, terekesinden çıkarılan saklı paydan geriye kalan kısım için, serbestçe tasarruf edebilmesi mümkündür.  Yani ezcümle tereke eşittir saklı pay ve serbest kısmın toplamıdır.

Bizim hukukumuzda yasal ve iradi mirasçılık beraber bulunabiliyor. Ancak yasal mirasçıların bazısı saklı paydan yararlanabiliyor. Ayrıca iradi mirasçılar da saklı paydan faydalanamıyor.

Tmk uyarınca yasal mirasçılar ; ‘’ Zümre mirasçıları, sağ kalan eş, evlatlık ve devlettir’’. Zümre de üç tanedir: ‘’ Birinci zümrede altsoy; ikinci zümrede ana-baba ve onlardan üreyenler; üçüncü zümrede ise büyükanne-büyükbaba ve onlardan üreyenler’’ vardır.

Ancak saklı pay bu yasal mirasçıların hepsi için geçerli değildir. Tmk uyarınca saklı pay sahipleri; ‘’ Altsoy, ana-baba, eş ve evlatlıktır.’’ (TMK m.506)(TMK m. 314/2) Ayrıca 2007 yılına kadar kardeşler de saklı pay mirasçıydı. 2007 yılında yapılan 5650 sayılı Türk Medeni Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile kaldırılmıştır. Tekrar edecek olursak, saklı pay mirasçıları: Altsoy (1.zümre), ana-baba (2.zümre başları), eş ve evlatlıktır. Tmk 314/2 uyarınca evlatlık da altsoy gibi hakları olan mirasçıdır.

Saklı pay oranları ise Tmk m.506 ’da düzenlenmiştir. Altsoy için yasal miras payının yarısıdır. (506/1) Ana ve babanın her biri için yasal miras payları olan değerlerin  ¼ ‘üdür. (506/2) Sağ kalan eşin saklı payının oranı ise değişkendir yani kimler ile mirasa girdiğine bağlıdır ve sağ kalan eşin yasal miras payı göz önüne alınır. Eş eğer altsoy ile mirasa giriyorsa yasal miras payının tamamı yani  ¼  saklı payıdır. Eş, ana ve babayla mirasa giriyorsa yasal miras payının tamamı yani  ½  saklı payıdır. Eş eğer üçüncü zümreyle mirasa girerse o zamanda yasal miras payının ¾ ‘ü kadar ( ¾ . ¾ = 9/16  ) saklı payı vardır. Eş eğer mirasa tek başına giriyorsa saklı pay oranı terekenin ¾ ‘üdür. (Tmk 506/4)

Ayrıca 2007 den önce kardeşlerin saklı payının değeri de 1/8 idi. (Mülga Tmk 506/3)

Kısaca örneklendirirsek, murisin eşi ve altsoyu (kızı veya oğlu) mirasa beraber girerse altsoyunun yasal miras payı ¾  ; eşin yasal miras payı ise ¼ ‘tür. Altsoyun saklı pay oranı ise ¾ ün yarısı yani 3/8’dir. Eşin saklı payı ise yasal miras payının aynısı yani ¼’ tür. Murisin saklı paya dokunamayacağı oran ise 3/8 + 2/8 = 5/8 ‘dir. Geri kalan 3/8’lik kısımda serbestçe tasarruf edebilir. Dediğimiz gibi altsoy yerine burada evlatlık olsaydı aynı şekilde saklı pay oranına sahip olacaktı. 

Saklı payı ihlal eden tasarruflar ise kendiliğinde geçersiz olmaz. Bu ihlali geçersiz kılmak için tenkis davası açmak gerekir. Bu davayı saklı payı ihlal edilen mirasçılar veya bir kısım alacaklılar açabilir. (Tmk m.504) Ancak ayrıca belirtmek gerekir ki tenkis davasını kim açtıysa sonucundan da sadece o yararlanır. Mesela murisin üç tane altsoyu var ise sadece biri dava açmış ise o davanın sonucundan sadece kendisi yararlanır diğer ikisi yararlanamaz.  

Bu davanın açılma süresi ise bir ve on yıldır. (Tmk m. 571) Bir yıllık süre, saklı paya tecavüzün öğrenildiği tarihten itibaren başlar. Ayrıca her halde vasiyetnamelerde açılma tarihinin, diğer tasarruflarda mirasın açılma tarihinin üzerinden on yıl geçmekle düşer. 

Davayı açmak için murisin ölümü sırasında mirasçı sıfatına sahip olmak gerekir. Yani mirastan feragat, mirastan ıskat, mirastan yoksunluk veya mirası ret halleri olmamalıdır.

Saklı pay mirasçılarının tenkis davası açabilmelerinin yanında bir de Tmk m. 562 uyarınca ödeme güçsüzlüğüne düşen saklı pay sahibi mirasçıların alacaklıları ve iflas masası da tenkis davası açabilme hakkına sahiptir. (Tmk m.562/1)

Dava ise murisin tenkise tabi ölüme bağlı tasarrufu veya sağlararası tasarrufundan yararlanana karşı açılır. 

Şunu da belirtmek gerekir ki saklı pay sahibi mirasçılar ve saklı payları, murisin ölümünün gerçekleştiği tarihteki yasal hükümlere göre belirlenir. Dolayısıyla ölüm tarihindeki yürürlükte olan saklı pay oranları esas alınır.